English
PolishZarys historyczny
funkcjonowania
Szkoły Podstawowej w Narolu
w latach 1907-1939
Nowy
budynek szkolny ukończony został w 1907 roku.
Zbudowany z cegły, kryty dachówką, posiadał cztery izby lekcyjne, pomieszczenie
na kancelarię i mieszkanie dla kierownika szkoły. Ukoronowaniem budowy było
wmurowanie i odsłonięcie tablicy pamiątkowej na głównym holu szkoły, która
przetrwała do naszych czasów. Napis na tablicy głosi: ,,Za panowania Cesarza Franciszka Józefa, staraniem długoletniego
Burmistrza , księcia Juliana Puzyny, stanął ten gmach w roku 1907... wdzięczna
gmina ten marmur funduje....”.
Systematycznie rosła liczba ludności w miasteczku, a także w okolicznych
wioskach, które należały do obwodu szkolnego Narola miasta i równocześnie rosła
liczba dzieci w wieku szkolnym. Gminy, które należały do obwodu szkoły wyżej
zorganizowanej narolskiej to: Narol Miasto, Narol Wieś, Kadłubiska, Lipsko z
Jędrzejówką, i Lipie. Zobowiązane one były do partycypowania w kosztach
utrzymania szkoły w Narolu Mieście, chociaż same utrzymywały szkółki
jednoklasowe o jednym nauczycielu.
Kierownikiem nowej szkoły w Narolu Mieście został Władysław Jaroszewski od
1906 do 1934 roku, człowiek poważny i otoczony powszechnym szacunkiem, o dużym
autorytecie moralnym.
W 1914 roku, przed
wybuchem I Wojny Światowej w szkole uczyło 8 nauczycieli:
1. Jaroszewski Władysław Stanisław – nauczyciel kierujący
2. Niemczyk Jan – ksiądz
3. Bieczko Jan – nauczyciel starszy
4. Ciećkiewiczówna Franciszka – nauczyciel starszy
5. Jaroszewska Natalia – nauczyciel starszy
6. Potoczna Leokadia – nauczyciel młodszy
7. Jurga Mikołaj – nauczyciel młodszy
8. Przybylska Mieczysława – nauczyciel tymczasowy.
W tym czasie duży wysiłek w kierunku podniesienia poziomu dziecka i
uświadomienia narodowego włożyła nauczycielka Jaroszewska Natalia. Ona to
właśnie przez uroczyste obchody rocznic narodowych i piękne przedstawienia
urządzane nie tylko dla dzieci szkolnych, ale również i dla całego
społeczeństwa Narola, podnosiła mieszkańców Narola na duchu, a w młode
pokolenie wpajała patriotyzm.
Na mocy ustawy z 1873 roku obowiązek
szkolny obejmował dzieci od 6 do 12 roku życia. Do obwodu szkoły ludowej w
Narolu należały dzieci z okolicznych wsi /Narol Wieś, Kadłubiska, Lipie,
Lipsko, Jędrzejówka/ oraz z obszarów dworskich. Liczba dzieci objętych
obowiązkiem szkolnym w tym obwodzie wynosiła przeciętnie 500-600 dzieci.
Do szkoły w Narolu Mieście wówczas uczęszczały dzieci z poszczególnych gmin:
- Narol Miasto – 189
- Narol Wieś – 59
- Kadłubiska – 15
- Lipsko z Jędrzejówką – 91
- Lipie – 41.
W roku szkolnym 1918/1919 w Narolu była nadal szkoła ludowa 4-klasowa.
Kolejna ustawa z dnia 4 czerwca 1920 roku regulowała tymczasowy
ustrój władz szkolnych, a ustawa z dnia 17 lutego 1922 roku – zakładanie
publicznych szkół powszechnych. Na podstawie ostatniej ustawy, która
uzależniała stopień organizacyjny od liczby dzieci, została zorganizowana w
Narolu Mieście szkoła 7-klasowa, licząca ponad 300 dzieci w obwodzie szkolnym.
Na początku I Wojny Światowej nauka w Szkole Powszechnej w Narolu
została przerwana /prawie półtora roku/. 10 września 1914 roku Austriacy
uciekając przed Rosjanami podpalili miasteczko, aby w ten sposób utrudnić
pościg. Większość domów mieszkalnych, a także i kościół spłonęło.Przez rok w
największej izbie lekcyjnej odbywały się msze święte dla parafian.Nauka
natomiast odbywała się w pozostałych izbach lekcyjnych. Stopień organizacyjny
szkoły, pomimo dużego ubytku uczniów, nie został zmieniony. Narolska szkoła
należała do okręgu lwowskiego.
W miejsce dotychczasowej nazwy „ szkoła ludowa” na mocy zarządzenia Kuratora
Okręgu Szkolnego Lwowskiego na rok 1921/22 wprowadzona została nomenklatura
„szkoła powszechna”. W latach 20-tych i 30-tych szkoła posługiwała się
pieczęcią o treści „7-klasowa Szkoła Powszechna II stopnia”.
Był to wówczas typ szkoły powszechnej najwyżej zorganizowanej. Bazę
lokalową stanowił nowy budynek szkolny, który został ukończony w 1907
roku. Pomimo, że był to budynek nowy i jeden z większych w okolicy, to pod
koniec lat dwudziestych gmina zmuszona była wynajmować jedną salę lekcyjną od
Ochotniczej Straży Pożarnej, ponieważ te izby, które były, nie wystarczały na
naukę tej ilości dzieci. Izba, którą wynajęto odległa była o około 200 m od
budynku szkolnego.
Z chwilą podniesienia stopnia organizacyjnego Szkoły w Narolu/ w latach
1923/24/ z czteroklasowej na pięcioklasową, nauka odbywała się na dwie zmiany.
Oddziały wyższe uczyły się rano, a niższe po południu.
Kadra pedagogiczna w latach 1918–1939 składała się z dobrze przygotowanych i
doświadczonych nauczycieli. Najstarszym nauczycielem w narolskiej szkole był w
1914 roku Stanisław Jaroszewski, pełniący stanowisko kierownika szkoły/od
1916 do 1939r./. Pozostali nauczyciele toWanda Kalińska i Janina Ciećkiewicz.
W roku szkolnym 1921/22 został podniesiony stopień organizacyjny szkoły
na szkołę 4-klasową/ z planem 5-klasowym/. W związku z tym zatrudniono nowych
nauczycieli. Byli nimi Jan Breczko i Maria Lebiedziówna. Pan Jan Breczko był pochodzenia
ukraińskiego. Wszyscy wyżej wymienieni nauczyciele mieli ukończone seminaria
nauczycielskie. Od roku szkolnego 1023/24 uczyli ponadto: Józef Hazik, Władysław Malina, Janina Sochacka, Zofia Sacharuk. Nauczyciele tacy jak: Wanda Kalińska,
Maria Lebiedziówna, Józef Hazik, Janina Sochacka pochodzili z Narola. Rodzice
Andy Kalińskiej, Marii Lebiedziównej, Zofii Sacharuk to służba pałacowa u hr.
Jadwigi Korytowskiej. Janina Sochacka była córką narolskiego lekarza.
W roku szkolnym 1928/29 pod względem
organizacyjnym szkoła w Narolu Mieście była placówką 7-klasową o nazwie „Publiczna szkoła powszechna 7-klasowa”. Kierownikiem szkoły w
dalszym ciągu pozostał Władysław Stanisław Jaroszewski. Jego zastępcą był Jan
Breczko. Pozostali nauczyciele to Wanda Kalińska, Janina Sochacka, Maria
Lebiedziówna, Józef Hazik, Mikołaj Jurga, Michalina Mądrówna, Helena
Niemczyńska. . Część kadry
nauczycielskiej w szkole miała status nauczyciela stałego po złożeniu
egzaminu praktycznego.
W związku z utworzeniem klasy VII w narolskiej szkole wzrosła
liczba nauczycieli. W roku szkolnym 1935/36 kadrę nauczycielską szkoły stanowili;Jan Breczko /pełniący obowiązki kierownika
szkoły/, Bancerówna Emilia, Maria Iranth, ks. Leon Janczewski, Wanda Kalińska,
Helena Kuryłowicz, Maria Labiedź, Władysław Malina, Konstanty Maciołek, Maria
Osterman, Leopold Pokryszka. Byli to nauczyciele etatowi. Oprócz nich w
narolskiej szkole w 1936 roku pracowało : ,,dwie siły kontraktowe i trzy
opłacane z funduszu na godziny nadliczbowe”.
Przed wybuchem II Wojny Światowej prócz wymienionych nauczycieli zostali
zatrudnieni: Jan Diaszyszyn i Stefania Laskowska. Powróciła do Narola po
kilkuletniej przerwie Janina Sochacka.
Z chwilą wybuchu wojny część nauczycieli wróciła do swoich rodzin. W Narolu
pozostali: Sochacka Janina, Malina Władysław, Sacharuk Zofia i Kuryłowicz
Helena.
Dokładny wykaz nauczycieli uczących w Publicznej
Szkole Powszechnej w Narolu w latach 1918-1939:
1. Jaroszewski Stanisław Władysław
2. Kalińska Wanda
3. Ciećkiewicz Janina
4. Breczko Jan
5. Lebiedziówna Maria
6. Hazik Józef
7. Malina Władysław
8. Sochacka Janina
9. Sacharuk Zofia
10. Ks.
Niemczyk Jan
11. Jurga
Mikołaj
12. Mądrówna
Michalina
13. Niemczyńska
Helena
14. Bancerówna
Emilia
15. Iranth
Maria
16. Ks.
Janczewski Leon
17. Kuryłowicz
Helena
18. Maciołek
Konstanty
19. Osterman
Maria
20. Pokryszka
Leopold
21. Diaczyszyn
Jan
22. Laskowska
Stefania
23. Argasiński
Edmund
24. Argasińska
Katarzyna
Dane
z roku szkolnego 1927/28 mówią iż w oddziale I w Szkole Podstawowej w Narolu
uczęszczało 18 uczniów, w tym 10 wyznania rzymskokatolickiego, 7 mojżeszowego,
1 grekokatolickiego. Dzieci pochodzenia polskiego /wyznania
rzymskokatolickiego/, stanowiły 55,6 %, pochodzenia żydowskiego / wyznania
mojżeszowego / – 38,9 % i pochodzenia ukraińskiego/ wyznania
greckokatolickiego/ – 5,5 %.
W
roku szkolnym 1928/29 szkoła w Narolu była już pod względem
organizacyjnym szkołą 7-klasową. Liczba dzieci w tym okresie wynosiła 282.
|
klasa |
chłopcy |
dziewczynki |
razem |
|
I |
34 |
34 |
68 |
|
II |
28 |
29 |
57 |
|
III |
30 |
16 |
46 |
|
IV |
12 |
21 |
33 |
|
V |
22 |
10 |
32 |
|
VI |
19 |
10 |
29 |
|
VII |
8 |
9 |
17 |
|
RAZEM |
153 |
129 |
282 |
W roku szkolnym 1938/39 uczęszczało
do szkoły w Narolu 299 uczniów, w tym 179 wyznania rzymskokatolickiego,
110 mojżeszowego i 10 grekokatolickiego.
Szkoła powszechna w Narolu odgrywała znaczną rolę w życiu młodych pokoleń.
Ukształtowywała poglądy społeczne i podnosiła poziom kultury środowiska jak
również poziom wiedzy uczniów.
Szkoła była bardzo słabo wyposażona w pomoce, podobnie jak i inne
szkoły w tym okresie. W powszechnym użyciu były tabliczki łupkowe i rysiki do
nauki pisania, o podręczniki było już trudniej.
W Polsce odrodzonej nauka odbywała się w tym samym budynku odziedziczonym
po szkole ludowej. Po przeprowadzonej adaptacji w budynku mieściło się 6 izb
lekcyjnych, kancelaria, gabinet pomocy naukowych oraz kuchnia, w której
prowadzono dożywianie i naukę gospodarstwa domowego. Ponadto jedna izba
lekcyjna była w budynku gminnym, oddalonym o ok. 200 m. od szkoły. Warunki
nauki w szkole były bardzo trudne: przepełnione izby lekcyjne, wąskie
korytarze, brak sali rekreacyjnej, małe boisko o piaszczystej nawierzchni. Brak
też było szatni, z konieczności więc wieszaki na wierzchnią odzież znajdowały
się w izbach lekcyjnych, ograniczając tym samym i tak szczupłą powierzchnię.
Urządzenie klas było przestarzałe: tablice stały, a zwłaszcza ławki starego
typu / 4 i więcej osobowe/. Na chlubę kierownika szkoły i nauczycieli należy
zapisać, że mimo tak trudnych warunków czystość w szkole nie budziła zastrzeżeń
wizytujących. Była dobra.
W drugiej połowie lat 30 coraz częściej dyskutowano nad potrzebą budowy nowej szkoły lub nadbudowy piętra na starym
budynku. Czytamy o tym w sprawozdaniu powizytacyjnym z roku 1936:
„Przeprowadzono konferencję z burmistrzem Mazurem w sprawie budowy szkoły w
przyszłości oraz ogrodzenia z przewodniczącym Rady szkolnej miejscowej
ks. Janczewskim. Do budowy szkoły przed wybuchem wojny jednak nie doszło.
Wykonano tylko ogrodzenie i uporządkowano boisko szkolne.
Wyposażenie szkoły w pomoce szkolne skwitował inspektor szkolny : „ Ilość
pomocy szczupła „. Z konieczności nauczyciele musieli wykonać pomoce naukowe we
własnym zakresie. Także biblioteka szkolna była skromnie zaopatrzona. Liczyła
zaledwie 400 tomów. W 1938 roku z okazji obchodów XX-lecia Niepodległości
szkoła otrzymała 4-lampowy radioodbiornikufundowany przez
młodzież, rzecz jeszcze sporadyczną w ówczesnych czasach, co odnotowała
ówczesna prasa.
Wizytujący szkołę w Narolu w 1936 r. Zdzisław Keyha, podinspektor szkolny stwierdził, że wszyscy nauczyciele
realizują nowe programy nauczania, ale ..”poziom nauczania nierówny – dużo
jednak dobrej woli Grona Nauczycielskiego”. Bardziej wnikliwe spostrzeżenia
zawiera sprawozdanie powizytacyjne z 1938 roku odnoszące się do metod i wyników
nauczania. Przedstawiały się one następująco: język polski – nauka tego
przedmiotu na „ odpowiednim” poziomie, chociaż brak stopniowania
trudności, wyniki w zakresie czytania i pisania dostateczne; historia i
geografia – lekcje z historii bez zarzutu, lekcja geografii dostateczna;
przyroda – lekcja słaba, oparta na werbalizmie; lekcje arytmetyki – dobre;
zajęcia praktyczne – lekcja dobra; ćwiczenia cielesne – lekcja zupełnie dobra
pod względem metodycznym.
W sumie wizytacja wykazała, że nauczyciele, z małymi wyjątkami, stosowali
aktywne metody nauczania, osiągali dobre wyniki i pracowali nad podnoszeniem
poziomu dydaktycznego szkoły.
Z tej to właśnie szkoły wyszło wiele znanych osób, które swoją wiedzą i
umiejętnościami rozsławili miasteczko Narol. Do nich na pewno można
zaliczyć:
1.
Margasińska Katarzyna – nauczycielka
2.
Hazik Józef – nauczyciel
3.
Malina Maria – nauczycielka
4.
Mulak Kazimierz – lekarz medyczny
5.
Sacharuk Zofia – nauczycielka
6.
Kalińska Wanda – nauczycielka
7.
Rysiowski Stanisław – ksiądz proboszcz
8.
Zuchowski Adam – lekarz weterynarii
9.
Zuchowski Andrzej – burmistrz i poseł
10. Zuchowski
Antoni – lekarz medycyny
11. Zuchowski
Zygmunt – ks. Prałat, wikariusz generalny.
Mulak Kazimierz,
ur. 1902 r. w Narolu studia medyczne odbył we Lwowie. Długie lata był
ordynatorem szpitala w Krakowie.
Ks. Rysiowski Stanisław, ur. w Narolu w 1901 roku, studia
teologiczne odbył na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Zginął w czasie
II wojny światowej z rąk władzy sowieckiej.
Zuchowski Adam, ur. 26 stycznia 1924 roku w Narolu, studiował
weterynarię na UMCS w Lublinie. W późniejszych latach zdobył stopień naukowy –
doktora weterynarii.
Zuchowski Andrzej, ur. w 1883 roku w Narolu, był od 1926 roku
burmistrzem miasteczka Narol. Za jego staraniem zbudowany został w rynku Dom
Polski, w który miał swą siedzibę Urząd Gminy. W 1928 roku wybrany został
posłem. Był nim aż do śmierci, do 9 września 1935 roku.
Zuchowski Antoni, ur. w roku 1900 w Narolu, / brat Andrzeja/
studiował medycynę we Lwowie. Był lekarzem. Zmarł w roku 1972.
Ks. Zuchowski Zygmunt, brat Adama, ur. 24 stycznia 1929 roku w
Narolu odbył studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Był
prałatem oraz Wikariuszem Generalnym Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej.
W 1936 r. na terenie szkoły powszechnej w Narolu działał chór szkolny, Szkolna
Kasa Oszczędności, sklep uczniowski, który w wyższych klasach prowadzony był
przez Samorząd Szkolny. Praca Nauczycieli nad wychowaniem dzieci i młodzieży
była skoordynowana i systematyczna. W 1938 roku działa gromada zuchów, która
rozwijała się prężnie i osiągała pozytywne wyniki pracy. Szkolne koło LOP
organizowało pogadanki i odczyty na temat ochrony przyrody. Ponadto w szkole
działały : „Krucjata Eucharystyczna” , PCK, Samorząd Szkolny.