Żydzi w Lubaczowie

     Na podstawie Almanachu Gmin Żydowskich w Polsce za rok 1939 oraz zebranych dokumentów, opracował Bogdan Lisze.

Trudno dziś ustalić nawet na podstawie znanych nam żródeł historycznych od kiedy na ziemi lubaczowskiej pojawili się pierwsi Żydzi, byli już tu najprawdopodobniej w wieku piętnastym za panowania Kazimierza Jagiellończyka (panował w latach 1447-1492)
     Trudno też mówić o szczegółach życia tej społeczności gdyż w 1899 r. Lubaczów został dotknięty pożarem, który strawił większą część miasta wraz ze starą drewnianą synagogą, oraz dokumentacją gminy żydowskiej. Do najstarszych pozostałych zabytków należy nagrobek na cmentarzu żydowskim liczący kilkaset lat.
     Urząd rabinacki w Lubaczowie zajmowali znani uczeni talmudyczni, wśród których byli rabi Hersz Elimelech, autor "Bnej Isoschor", rabi Szmuel Nachum Gassenbaner, twórca komentarzy "Hechlej Szejm" (Pałace Pana) i "Migdal Haszejm" (Wieża Pana) i inni. Pod koniec XIX wieku rabinem został Kasiel Schorr, a po nim jego syn Lewi Izaak Schorr.
     W ciągu XIX wieku rządził gminą żydowską w Lubaczowie tak zwany Regierer dopiero później pod koniec wieku odbyły się wybory do zarządu Gminy Żydowskiej. Na czele nowego zarządu stanął zasłużony działacz Noe Rost, który na tym stanowisku pozostał do roku 1919. Na ten okres przypada rozwój gminy żydowskiej, jej instytucji i urzędów. Gdy wspomniany wyżej pożar zniszczył synagogę, N.Rost zebrał potrzebne fundusze i odbudował ją na sposób wspaniały. Na ten cel przysłał dość pokaźną sumę baron Edmund Rotschild.

     Skład zarządu wybrany w 1933 roku miał następujący skład: rabin Lewi Izaak Schorr , Richter Able - prezes, Dorner Hersz - skarbnik, członkowie zarządu: Apfelderfer Berisz, Frankel Moses, Kasser Samuel, dr Osterman Józef, Spielman Salomon i Strassberg Markus. Sekretarzem honorowym był Natan Dorner.
     Jedyną szkołą żydowską w Lubaczowie była istniejąca od 1933 roku "Bajs Jakow", uczęszczały do niej prawie wszystkie dzieci żydowskie w mieście.
     Powstała też Prywatna Dokształcająca Szkoła Zawodowa Żeńska (krawiecka), której założycielami byli Benjamin i Blima Rosenfeldowie, małżeństwo pochodzące z Cieszanowa gdzie uczyli nauki religii mojżeszowej i prowadzili księgarnię, a następnie przeprowadzili się do Lubaczowa. Szkoła zaczęła działać najprawdopodobniej 1 września 1937 roku. Budynki jej znajdowały się na ulicy Mickiewicza na przeciw sądu. Tarcza szkoły - na niebieskim tle wyszyte srebrną nicią obrzeża i litery D.S.Z., była też mniejsza owalna z literami S.Z.
Istniała również bezprocentowa kasa "Gmilas Chesed" oraz Stowarzyszenie Kupców przemianowane w późniejszym czasie na Stowarzyszenie Spożywców. Rada Nadzorcza Stowarzyszenia Kupców: Osias Gertel , Feiwel Heilman , Sische Korn , Dawid Schweiter , Szymon Eichet , Hersz Wiesch. Dostawcy: Berl Weissberg , Markus Weinrath.
     Położenie ludności żydowskiej w 1939 roku pod względem materialnym było dość ciężkie.

Spis mieszkańców żydowskich:

Adler
Amster
Apfelbaum
Apeldorfer
Arderman
Aschkenazy
Bleisch
Dominitz Samuel, 49/1910
Dorner Natan
Fuchs Sara,
Gabel Schifra
Groszer Osias Majer, 49/1907
Halpern Ozjasz
HALPERN Bear, Bella Chawa, Breindel, Chana, Dawid, Fejga Ryza, Herz, Hula, Gołda Reizla, Izrael, Jakub Zische, Jehoszua, Małka Ester, Markus, Mozes Samson, Ozjasz Salomon, Perla, Rachel Laje, Rojza, Rywka, Salomon, Samuel, Zelman.
Herzig Schapse
Hofman
Hoffman
Kelcz Chaja
Klingsberg Regina, 49/1907
Lehrer Tema
Silberstein Reizel, 49/1910
Widman Józef

----------------

Kasa Stefczyka w Lubaczowie

Powstanie banku przypada na 1907 rok. Wówczas to w mieście Lubaczów została powołana do życia Kasa Stefczyka z nieograniczoną odpowiedzialnością. Kasa przyjęła Statut opracowany przez dra Franciszka Stefczyka, który m.in. zawierał zasady organizacyjne, wysokość udziału oraz zasady odpowiedzialności. Głównym celem działania Kasy było niesienie pomocy rolnikom i rzemieślnikom.

Lata międzywojenne stanowiły szczególnie trudny okres dla rozwoju spółdzielczości ze względu na potęgującą się inflację, zahamowaną dopiero w 1924 roku i światowy kryzys gospodarczy w latach 1929-1933. Mimo niemałych problemów Kasa Stefczyka w Lubaczowie przetrwała, w 1935 roku zrzeszała 191 członków. Godnym odnotowania jest fakt, że w latach 1930-39 dla dobra Kasy współpracowali zgodnie przedstawiciele różnych profesji: inżynier Ruebenbauer, urzędnik Starostwa Jan Bauer, były starosta dr Damm, starosta powiatowy Stanisław Kaszubski oraz rzemieślnicy: mistrz kowalski Makiewicz, mistrz szewski Marcin Wróblewski, mistrz szklarski Jan Michalski, mistrz stolarski Michał Zathey, pracownik poczty Andrzej Wróblewski, rolnik A. Szafrański i wielu innych. Biura Kasy mieściły się przy ul. Mickiewicza, a jej kierownikiem był pan Szurmiński.

W okresie II wojny światowej działalność Kasy została zawieszona.

Źródło (częściowo wybrany tekst): http://www.bslubaczow.pl/index.php?id=120&art=132